Actueel

Auteur

Boeken

Essays

Opinies

Interviews

Contact

Een Manu'sje van alles

September 2007

Manu Claeys (43) is essayist, actievoerder en politicus. We zoeken hem op in zijn stijlvolle rijwoning te midden van een rustige wijk in hartje Antwerpen. We wachten even in de woonkamer die opmerkelijk is versierd met heiligenbeelden, vooraleer we plaatsnemen in de origineel gerenoveerde keuken. Bij een kopje thee praten we over zijn studententijd, zijn beroepsleven, zijn echtgenote en nog veel meer ...

Manu Claeys begon zijn studie Germaanse talen in 1982 aan de KULAK. Tijdens zijn kandidatuursjaren in Kortrijk leerde hij zijn latere echtgenote Anne Provoost kennen. Ze wonen al sinds hun tweede kandidatuursjaar samen. Toen hij zijn kandidaturen had afgerond, zette hij zijn studie voort in Leuven waar hij in 1986 zijn licentiaatsdiploma behaalde. Hij herinnert zich dat de overgang van secundair onderwijs naar universiteit een grote stap was. Maar ook tussen zijn kandidatuurs- en licentiejaren ziet hij een groot verschil.

"Dat waren twee duidelijk gescheiden perioden. De kandidaturen betekenden vooral zo veel mogelijk stof absorberen, zo'n beetje als een stofzuiger, en dan reproduceren. Ik vond dat een redelijk frustrerende bezigheid omdat studeren eigenlijk daartoe beperkt bleef. Goede herinneringen bewaar ik aan de vrijheid die ik vond in buitenuniversitaire activiteiten: je horizon verleggen, mensen leren kennen, vrijwilligerswerk, zelfstudie ook over wat me interesseerde. In de licentiejaren was er minder stofzuigerwerk en veel meer ruimte voor creativiteit: je mocht meer je eigen ding doen en kreeg meer waardering voor wat je zelf inbracht."

Amerikaans decadentisme als poort op de toekomst

Hij heeft goede herinneringen aan zijn docent Amerikaanse literatuur, professor Vik Doyen. Die spoorde zijn studenten aan om creatief met de leerstof om te gaan. Zijn vak inspireerde Claeys om een verhandeling te schrijven over een onontgonnen terrein: Amerikaanse decadente literatuur. De redactie daarvan was zo arbeidsintensief en bracht zoveel stress met zich mee dat hij er naast een examenperiode in september ook een tijdelijke gezichtsverlamming aan over hield. Zijn verhandeling leverde hem wel een grootste onderscheiding op, waardoor hij na eerst nog een jaar Antropologie een beurs kreeg om onderzoek te gaan doen in de Verenigde Staten. "Die verhandeling heeft heel mijn curriculum zowat rechtgetrokken. De graad die ik behaalde, heeft een mooi pad geopend voor later: ik heb daarmee een studiebeurs kunnen aanvragen om naar Amerika te gaan. Mijn verblijf in Minneapolis was fundamenteel in mijn leven."

Aan de University of Minnesota kon hij zijn onderzoek naar Amerikaans decadentisme voortzetten. Bovendien woonden daar veel familieleden van zijn echtgenote, die hem en zijn vrouw praktisch verder hielpen om zich te settelen. Ze trokken in bij een alleenstaande moeder en haar zoontje en later bij een vriendin en haar zus. Door met hen in de stad en niet op de campus te wonen, kregen ze een realistischer beeld van de Amerikaanse cultuur.

"We hebben daar mensen uit alle windstreken leren kennen en ook geleerd dat Amerika geen monoliet is. Er wordt hier dikwijls gesakkerd op de populaire Amerikaanse cultuur. Er zijn veel clichés. Voor een groot deel kloppen die wel, maar op 300 miljoen Amerikanen heb je er 50 tot 80 miljoen die het helemaal niet eens zijn met die clichés en die er zich ook tegen verzetten. In Amerika zijn velen net zo gefrustreerd door het beeld dat Europeanen van Amerikanen hebben als omgekeerd. Minnesota is overigens een bolwerk van de democraten. Toen we er woonden, won presidentskandidaat Michael Dukakis in twee staten: zijn eigen Massachussetts en Minnesota. De rest van Amerika ging naar vader Bush."

Tegen kerstmis 1988 keerden Claeys en zijn vrouw naar België terug. Vanwege hun droom om in de uitgeverswereld terecht te komen, wilden ze in een grootstad gaan wonen. De keuze viel op Antwerpen. Beiden vonden vrij snel een baan. Anne Provoost had in de Verenigde Staten haar eerste roman - Mijn tante is een grindewal - geschreven en terug in België ging ze aan de slag bij Youth For Understanding (een uitwisselingsprogramma waarbij studenten voor een bepaalde periode bij een gastgezin verblijven). Manu Claeys werd fondsredacteur bij Kritak, een uitgeverij die was ontstaan in de jaren zeventig en die vooral maatschappijkritische teksten publiceerde. Toen hij er aan de slag ging, had Kritak zijn aanbod uitgebreid met fictie. Die voltijdse baan was vrij tijdrovend, zodat hij niet kon voortwerken aan het boek over Amerika waaraan hij begonnen was. Wel schreef hij toen een jeugdencyclopedie. Dankzij hun dubbel inkomen kon Anne geleidelijk haar werk afbouwen en zich meer op het schrijven van fictie toeleggen. In 1994 publiceerde ze Vallen.

Schandelijke boeken als scharnierpunt

"Het jaar daarvoor waren we van Berchem naar Borgerhout verhuisd. We wonen er nog altijd. We vonden er als ‘migranten’ nieuwe wortels en zelfs een beetje een roeping. We ontdekten een ander Borgerhout dan het district dat doorgaans in de media wordt opgevoerd. Borgerhout had zeker toen bij velen nog een erg negatieve bijklank. Toen ik me er domicilieerde, vroeg de ambtenaar of ik geen dag bedenktijd wilde. ‘Want het is hier het Zoute niet, hé, meneer.’ (Manu Claeys groeide op in Knokke.) Het is inderdaad het Zoute niet, het is een multiculturele buurt met zichtbare problemen maar evengoed met veel toffe en boeiende mensen die leuke dingen organiseren en samen aan de kar van de verandering trekken. We zijn blij dat we daar deel van mogen uitmaken."

In 1993 zond Manu Claeys het manuscript van Schandelijke boeken in voor een essaywedstrijd met als onderwerp censuur. Naast erkenning genereerde het winnen van die wedstrijd ook een vrij groot geldbedrag, waardoor hij zich een sabbatjaar kon veroorloven. In 1996 diende hij definitief zijn ontslag in bij de uitgeverij (die intussen Van Halewyck was geworden) om zich volop op het schrijven te concentreren. "Met intussen drie kinderen in huis was dat een berekende gok. Van jaar tot jaar bekijken we nu waar we financieel staan. Schrijversinkomsten zijn zeer variabel en onvoorspelbaar."

Het Vlaams Blok in elk van ons

Naar aanleiding van de gemeenteraadsverkiezingen van 2000 en het succes van het Vlaams Blok publiceerde hij een essay dat in afleveringen werd afgedrukt in De Standaard en later in boekvorm gebundeld werd met als titel Het Vlaams Blok in elk van ons. Hij kreeg er de driejaarlijkse literaire prijs van de provincie West-Vlaanderen voor. "Er was toen heel veel verwarring op krantenredacties. Tot dan toe had men altijd een idee gehad van hoe men het succes van het Blok kon duiden: het idee dat vreemdelingen de huizen en jobs van andere burgers afpakten leefde vooral in de achtergestelde wijken van grote steden, dacht men. Daar zag men de migrantenstroom als een bedreiging. Maar nu behaalde het Blok hoge cijfers in buitenwijken, waar men bij wijze van spreken nog nooit een vreemdeling had gezien."

Manu Claeys probeerde in zijn essay een aantal verklaringen in kaart te brengen. Volgens hem ging het daar om preventieve stemmen. De mensen uit de rijkere buitenwijken wilden alle problemen van de grootstad buiten houden en daar heeft het Vlaams Blok op ingespeeld. Bovendien profiteerde het Vlaams Blok van de simpliciteit van zijn radicale slogans. De klassieke partijen konden daar niet in meegaan, ook al omdat ze in het bestuur zaten.

"Voor mij was dat ook het begin van mijn openlijk ecologische engagement. Ik had altijd al op Agalev gestemd, maar toen besliste ik om ook te handelen naar wat ik schreef. Een van de inzichten hield verband met lokaal bestuur. Anderen hadden al de analyse gemaakt dat er een kloof was ontstaan tussen politiek en burger en vonden dat die kloof gedicht moest worden. Daarom wilden politici dichter bij de mensen gaan staan en begonnen ze ook in allerlei televisieprogramma's te verschijnen. Het is echter veel relevanter om de mensen meer bij de politiek te betrekken, onder andere door ze werkelijk inspraak te geven."

BorgerhouDt van Mensen

Claeys werd steeds vaker gevraagd om teksten te schrijven, vooral over cultuurparticipatie. Hij werd ook lid van enkele raden van bestuur in het culturele veld en engageerde zich in de bewonersgroep BorgerhouDt van Mensen. "Daar lanceerde ik de idee om het stuk snelweg dat dwars door Borgerhout loopt gedeeltelijk te overkappen, waardoor we groen en open ruimte konden creëren in het meest versteende stadsdeel van Vlaanderen. Stedenbouw boeit me. Hoe een stad eruit ziet heeft een grote impact op hoe bewoners zich voelen. Ik ga graag op reis om te zien hoe andere steden in elkaar steken, hoe men stadsvernieuwing en –vergroening in andere plaatsen aanpakt. Met BorgerhouDt van Mensen bewezen we dat ook bewoners zelf van onderuit en met kennis van zaken het debat over stedenbouw kunnen stimuleren. Intussen is ons Ringpark – zo noemden we het project – opgenomen in het Antwerpse ruimtelijkestructuurplan en in het nieuwe Antwerpse bestuursakkoord. Burgers onderschatten soms hun eigen kracht."

Na de federale verkiezingen van 2003 verdween Agalev uit het federale parlement. Claeys vond dat de groene stroming in België echt wel bestaansrecht had en dat schrijven alleen als actiemiddel niet meer volstond. Daarom ging hij zich meer actief politiek engageren, o.a. in de stedenbouwkundige strijd omtrent de Antwerpse Kievitwijk. Hij richtte er de Ploeg op, een samenwerkingsverband tussen verschillende buurtcomités. "Je kan blijven schrijven vanaf de zijlijn en er staan een heleboel goede stuurlui aan wal. Dat begon bij mij steeds meer te wringen. Ik kon de situatie vanuit een luxepositie blijven analyseren, maar eigenlijk vond ik dat ik zelf ook met mijn voeten ‘ in de modder’ moest gaan staan. Overigens: ook het activisme heeft behoefte aan teksten. Het archiveren van een strijd is een onderschatte manier van actievoeren. Via het internet kan dat nu allemaal. Zonder onze website, mailbestanden en digitaal verkeer tussen de leden en zonder verhalende persberichten hadden we het nooit zo ver geschopt in de Kievitstrijd."

Niet alleen woorden, maar ook daden

In oktober 2006 nam Manu Claeys deel aan de gemeenteraadsverkiezingen in Antwerpen op de lijst van Groen!, meteen ook het begin van zijn partijpolitieke carrière. In 2009 komt er normaal gezien een zitje voor hem vrij in de gemeenteraad. "Een logisch vervolg op het verhaal, wellicht. Het schrijven van politieke essays en de strijd in actiecomités en bewonersgroepen mondden bijna onvermijdelijk uit in mezelf engageren op een politieke lijst. Het maakt nog duidelijker waarvoor ik sta. Door de stap te zetten en actief campagne te voeren, verwierf ik een beter inzicht in politieke en andere psychologische mechanismen, wat dan weer het schrijven bevrucht, ook van Anne. Politiek heeft iets van een onvoorspelbaar Shakespeariaans drama. Het gaat om individuen die, elk met hun eigen ideeën en ambities, binnen een partij samen een plot schrijven waarin ze tegelijk personages zijn. Nog tijdens het schrijven van het verhaal wordt het gerecenseerd, dagelijks bijna, wat mee weegt op de evolutie van het stuk. Complex allemaal."

Ondertussen werkt Anne Provoost aan haar vijfde roman, haar eerste boek voor volwassenen. Samen met haar moeder zal haar man de eerste zijn die het manuscript te lezen krijgt. "Te midden van alle tumult zoekt Anne manieren om haar rust te bewaren en naar haar vertelstem te blijven luisteren. Ook zij vindt het belangrijk om zich als schrijver niet te laten vangen tussen de muren, om de toets van het dagelijkse leven te doorstaan, om hier kinderen op te voeden, nieuwe onderwijsvormen uit te testen, actief te zijn in het buurtleven, zich vast te bijten in wat lokaal leeft. Je weet wel dat dit ten koste gaat van de rust die nodig is om te schrijven, maar wat ervoor in de plaats komt is ook belangrijk: deel uitmaken van een proces, buren en bewoners mobiliseren, samenlevingsopbouw zeg maar. Schrijven, de kracht van woorden uitbuiten, blijft bij dat alles de centrale drijfveer. Toch wel."

Sarah Van Ende, Laetitia Van Geirt en Steven Verlinden
(verscheen in Mededelingenblad van de Germanistenvereniging, 2007)

Print deze pagina... enkel als het niet anders kan!